ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ

Η Σφίγγα είναι ένα φανταστικό πλάσμα της ελληνικής μυθολογίας συνδεδεμένο με τον Οιδίποδα. Έχει σώμα γυναίκας από την μέση και πάνω και φτερωτού λιονταριού από την μέση και κάτω, αντίθετα με τις αιγυπτιακές σφίγγες, που είναι μορφές των Φαραώ, και δεν εικονίζονται με φτερά.

Η Σφίγγα λοιπόν στεκόταν στην Αρχαία Θήβα και ρωτούσε τους περαστικούς :”Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;” (Αρχαία ελληνικά :”Τι εστιν ό μίαν έχον φωνήν τετράπουν και δίπουν και τρίπουν γίνεται;”). Όποιον δεν μπορούσε να λύσει τον γρίφο τον έσφιγγε δυνατά μέχρι να πεθάνει. Μια μέρα πέρασε από εκεί ο Οιδίπους, ο οποίος κατάφερε να λύσει το αίνιγμα λέγοντας της πως, το ον αυτό είναι ο άνθρωπος, γιατί ως βρέφος περπατάει στα τέσσερα, μετά σηκώνεται στα δυο του πόδια και στα γηρατειά του χρησιμοποιεί ένα μπαστούνι. Η Σφίγγα εκνευρισμένη ζήτησε να λυθεί και ο δεύτερος γρίφος: “Ποιες είναι οι δύο αδερφές που γεννούν η μία μετά την άλλη και η δεύτερη γεννά με την σειρά της την πρώτη; ” Και πάλι ο Οιδίπους απάντησε γρήγορα : “η νύχτα και η μέρα” αναγκάζοντας την απελπισμένη Σφίγγα να γκρεμιστεί από τον βράχο και να σκοτωθεί.                   

“ΓΝΩΘΙ Σ’ ΑΥΤΟΝ” 

Η Σφίγγα σε κοιτά βαθιά στα μάτια και σε ρωτά να απαντήσεις αν θες να ζήσεις. Αλλιώς θα πεθάνεις, θα καταδικαστείς σε θάνατο, θα γκρεμιστείς στα σκοτάδια της ανυπαρξίας, όπου ζουν αυτοί που δεν γνώρισαν ποτέ την αλήθεια τους. “Αν εσύ, άνθρωπε, δεν μπορείς να λύσεις τον γρίφο σου, το ποιος είσαι, θα πεθάνεις.” είναι σαν να μας λέει. Η Σφίγγα δεν ρωτάει κάτι δύσκολο, κάτι άγνωστο ή κάτι που απαιτεί γνώσεις, ρωτάει τον άνθρωπο για την ίδια του την φύση, την πορεία του, αλλά απάντηση δεν παίρνει. Πώς γίνεται όμως και κανείς περαστικός δεν βρίσκει την λύση του αινίγματος; Πώς γίνεται ούτε ένας να μην ξέρει την απάντηση; Πώς γίνεται κανείς να μην έχει γνωρίσει τον πραγματικό εαυτό του; Είναι δυνατό κανείς να μην γνώριζε ότι ήταν άνθρωπος; ( Γνώθι σ’αυτόν).

Για τους αρχαίους Έλληνες το ” γνώθι σ’ αυτόν” ήταν ο ύψιστος σκοπός, η μόνη προοπτική για μια ελεύθερη ζωή, το προαπαιτούμενο για να μπορεί κάποιος να φιλοσοφεί. Αυτό το μοναχικό ταξίδι ενδοσκόπησης για να βρει ο καθένας την δική του ψυχή, τον δικό του δρόμο και σκοπό, θυμίζει το ταξίδι του Οδυσσέα για την Ιθάκη του. Όμως στον μύθο της Σφίγγας κανείς δεν φαινόταν να φέρει αυτήν την ικανότητα της ενδοσκόπησης.

Μέχρι που μια μέρα έρχεται ο Οιδίπους, ο τραγικός αυτός ήρωας που σκότωσε τον πατέρα του και κοιμήθηκε με την μητέρα του, εν αγνοία του. Αυτή η άγνοια πόσα κακά του έφερε, πόσα δεινά του έδωσε. Ο Οιδίπους, το αιώνιο σύμβολο της άγνοιας, θέλει να μάθει την αλήθεια. Απαιτεί με πάθος να βρει την λύση, τα μυστικά της ζωής. Επιθυμεί να βγει από την ονειρική χαρά της άγνοιας και να ξεκινήσει την αβυσσαλέα πορεία προς την αλήθεια. Θα λύσει αρχικά το αίνιγμα και έτσι θα γίνει το σύμβολο της σοφίας. Η απάντηση στην ερώτηση της Σφίγγας είναι ο άνθρωπος.  “Άνθρωπον λέγεις!” της απαντά χαρωπά ο ήρωας του Σοφοκλή.  Όμως μαζί με αυτή του την απάντηση ξεκινά και το δράμα της ανακάλυψης του εαυτού, της περιπλάνησης του για την αποκάλυψη της αλήθειας του, μιας αλήθειας που θα τον οδηγήσει στην καταστροφή του.

Ο Οιδίπους ήταν, όπως ξέρουμε, γιος του Λάιου, βασιλιά της Θήβας, ο οποίος πριν την γέννηση του, αποφάσισε να μάθει το πεπρωμένο του σχετικά με το αν θα αποκτήσει απογόνους γιατί η γυναίκα του, η Ιοκάστη, δεν είχε κυοφορήσει ποτέ. Ο Θεός Απόλλωνας, του διεμήνυσε μέσω της Πυθίας, πως θα αποκτούσε γιο, ο οποίος θα τον σκότωνε. Σοκαρισμένος ο βασιλιάς Λάιος, όταν γεννήθηκε ο γιος του, του έδεσε τα πόδια ( Οιδίπους: “οίδημα” : πρήξιμο και “πους “: πόδι ) και τον έδωσε σε ένα δούλο να τον αφήσει έκθετο στον Κιθαιρώνα, εναποθέτωντας την τύχη του γιου του στους Θεούς και στην μοίρα.

Ένας βοσκός όμως τον βρήκε και τον μεγάλωσε μαζί  με την γυναίκα του, καθώς ήταν άκληροι. Όταν το μικρό αγόρι μεγάλωσε, πήγε στο Μαντείο των Δελφών για να μάθει την αλήθεια της καταγωγής του και στην διαδρομή, σκότωσε εν αμύνη και εν αγνοία του, τον πατέρα του για μια ασήμαντη αφορμή. Μην γνωρίζοντας ακόμα την αλήθεια της ιστορίας του συνεχίζει την πορεία του και καταφέρνει να λύσει το αίνιγμα και να εξοντώσει το τέρας, οπότε επιστρέφει στην Θήβα, στην πατρογονική του πόλη και ενθρονίζεται βασιλιάς, ως δώρο για την λύτρωση που έφερε στον λαό της με την εξόντωση της Σφίγγας. Παντρεύεται την χήρα του πρώην βασιλιά Λάιου, την μητέρα του, Ιοκάστη πάλι εν αγνοία του με την οποία κάνει παιδιά. Ζει σοφός, ευτυχισμένος και ευυπόληπτος ως βασιλιάς μέσα στην άγνοια του.

Η Σφίγγα όμως γίνεται η εσωτερική φωνή του καθώς η αυτογνωσία είναι μια πορεία που δεν ανακόπτεται. Η μοίρα του τον σπρώχνει να έρθει αντιμέτωπος με την αλήθεια. Του επιβάλλει να λύσει και τους άλλους γρίφους που τον αφορούν. Αρχίζει η μεγάλη πτώση του. Ο βασιλιάς μαθαίνει την αλήθεια και αυτοτυφλώνεται.

Ο Οιδίπους είναι το αρχέτυπο του ανθρώπου που μαθαίνει την αλήθεια και πληρώνει το τίμημα της γνώσης. Θέλει να φύγει από την άγνοια, θέλει να μάθει τι έχει κάνει, από ποιον κατάγεται, ποιος είναι τέλος πάντων (!). Ο μάντης Τειρεσίας τον αποτρέπει θέτοντας του το ερώτημα:

“Πόση αυτογνωσία αντέχουμε;” για να λάβει την απάντησή του:

” Μέχρι τέλους”.

“Είναι φρικτά αυτά που θα μάθω αλλά είναι χειρότερα να μην ξέρω”.

Ενδοσκοπείται και πληρώνει το τίμημα της γνώσης. Έκτοτε δεν θα είναι ποτέ πια ο ίδιος. Όμως Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Ε Ι.

ΣΤΑ ΑΚΡΑ

Ο Οιδίπους είναι ο μόνος που λύνει το αίνιγμα της Σφίγγας, το μυστήριο δηλαδή του ανθρώπου και ο μόνος που οδήγησε την αναζήτηση της αναπόδραστης αλήθειας στα άκρα. Για αυτό είναι τραγικός ήρωας, όχι για τις τραγωδίες που του έτυχαν, αλλά γιατί αν και  καταριέται την μοίρα του, την αντιμετωπίζει με θάρρος, με σθένος, με θέληση να μάθει την αλήθεια καταστρέφοντας τον εαυτό του. Αυτό τον καθιστά τραγικό και ανθρώπινο συγχρόνως. ΑΝΑΜΕΤΡΙΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΔΑΙΜΟΝΙΚΟ ΕΥΘΕΩΣ, ΔΕΝ ΥΠΕΚΦΕΥΓΕΙ, ΔΕΝ ΛΥΓΙΖΕΙ, ΔΕΝ ΤΟ ΑΡΝΕΙΤΑΙ, ΔΕΝ ΤΟ ΑΠΩΘΕΙ. Ως άνθρωπος επιλέγει υπεύθυνα τα πάθη του, δεν τον επιλέγουν αυτά. Κατακρημνύζεται. Από βασιλιάς οικειοθελώς δολοφονείται με την αλήθεια που μαθαίνει και εξορίζεται.

Ο άνθρωπος πάντα επιθυμεί να γνωρίζει, να λύνει τους γρίφους. Αναρωτιέται συνεχώς προς τα πού βαδίζει. Αναζητά τον αναπροσανατολισμό του μέσα στον αποπροσανατολισμό του. Νιώθει ανάπηρος χωρίς την αναζήτηση. Δεν είναι τόσο η επίλυση που τον συναρπάζει αλλά το ίδιο το αίνιγμα. Η απάντηση μπορεί να του διαφεύγει αλλά δεν παύει να την αναζητά. Δεν ξέρει τίποτα. “Εν οίδα ότι ουδέν οίδα”μονολογεί.  Ψάχνει στα σκοτάδια μήπως βρει το φως. Ο συγγραφέας γράφει γιατί είναι αντιμέτωπος με κάτι και ψάχνει τις απαντήσεις. Ο φιλόσοφος αναμετριέται  με τα μεγάλα και θαυμαστά της υπάρξεως μέσα από τις ερωτήσεις που θέτει. Το αίνιγμα τον κάνει δημιουργό,τον καθιστά ζωντανό, ανθρώπινο καθώς παλεύει να βρει την απάντηση. Η ίδια η διαδικασία της αναζήτησης του είναι η ουσία του ταξιδιού της ψυχής του .

“Μην ρωτάς,” διατάζει ο τρόπος ζωής μας. “Καλύτερα να μην ξέρεις” φωνάζει η ευτυχία.

Είναι όμως η άγνοια η σωστή επιλογή;  Είναι εφικτό να καταπιέσουμε το δαιμονικό μας ή μήπως θα μας ταλανίζει μέρα και νύχτα το σκοτάδι μας; Και από την άλλη, το φως αντέχεται ή μας τυφλώνει όπως τους κρατούμενους μετά από μέρες απομόνωσης; Μήπως είμαστε ούτως ή άλλως τυφλοί στον αγώνα μας να ανακαλύψουμε τα μυστήρια της υπάρξης μας, καθώς τα κρατούν επτασφράγιστα μόνο οι Θεοί; Ή μήπως η αποδοχή της αλήθειας, όσο επώδυνη και αν είναι, μας οδηγεί στην ανάπτυξη της ανθρώπινης συμπόνοιας και κατανόησης και μας καθιστά πιο ανθρώπινους; Είναι καλύτερα να γυρίσουμε την πλάτη μας στην αλήθεια και να παραμείνουμε τυφλοί; Ή είναι προτιμότερο να γίνουμε πεφωτισμένοι;

Η ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ ΑΠΑΙΤΕΙ ΠΑΝΤΑ ΘΑΡΡΟΣ!

 Μόνο ένας Οιδίπους, “εκείνος που γνωρίζει τι είναι ο άνθρωπος”, έχει και το θάρρος για να μάθει την αλήθεια που βρίσκεται μέσα του. Εμείς οι απλοί ήρωες της ζωής ” το έχουμε ή δεν το έχουμε”; Ιδού η απορία.  Γιατί αν δεν το έχουμε θα περιφερόμαστε ξένοι, ξεστρατισμένοι μέσα σε ένα σύμπαν βουβό από απαντήσεις, μην ξέροντας ποιος μας έβαλε εδώ, τι ήρθαμε να κάνουμε και ποιος ο σκοπός μας. Αν όμως το έχουμε, θα καλωσορίζουμε τον κόσμο μέσα από μια συνειδητή σχέση μαζί του καθώς θα γνωρίζουμε πως

ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΙΑ  ΑΛΗΘΕΙΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΠΡΟΚΑΘΟΡΙΖΕΙ, ΟΜΩΣ ΕΜΕΙΣ ΔΙΑΛΕΓΟΥΜΕ ΤΗΝ ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΟΣΑ ΜΑΣ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ.