Ο θυμός είναι ένα έντονο συναίσθημα πάθους, προκαλούμενο συνήθως από κάποια ταραχή, προσβολή ή άρνηση. Το κίνητρο του θυμού είναι η αίσθηση κινδύνου, όχι απαραίτητα κατά της σωματικής ακεραιότητας, αλλά συχνότερα μια συμβολική απειλή της αυτοεκτίμησης ή της αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Είναι ένα επιθετικό συναίσθημα που απαντά σε μια επιθετική πράξη, μια πρόκληση, μια απειλή ή πόνο. Ο οργισμένος άνθρωπος είναι βαθιά προσβεβλημένος ή απογοητευμένος από τις αποτυχίες του, εξευτελισμένος από τους άλλους, πικραμένος από τις αδικίες, πονεμένος και πληγωμένος. Οπωσδήποτε όμως βαθιά θλιμμένος.

Ο θυμός δεν είναι ποτέ από μόνος του ένα πρόβλημα γιατί είναι ένα πρωτογενές, φυσικό συναίσθημα που όλοι νιώθουμε κάποιες φορές και είναι απαραίτητος για την επιβίωση μας, ιδίως όταν νιώθουμε πως απειλείται ο εαυτός μας, ο χώρος μας, η ασφάλεια μας. Μας οπλίζει με δύναμη και θάρρος και μας κάνει ικανούς να προστατεύουμε τον εαυτό μας από τον κίνδυνο, να υπερασπιζόμαστε το δίκιο μας, να υποστηρίζουμε την θέση μας. Η αδρεναλίνη που ανεβαίνει στα ύψη μάς ωθεί να αντιδράσουμε διαμέσου μάχης ή φυγής προκειμένου να επιβιώσουμε του κινδύνου.

Αντίθετα από το να νιώθουμε ενίοτε θυμό που είναι απόλυτα φυσιολογικό, το να είμαστε μόνιμα θυμωμένοι προκαλεί προβλήματα στην ψυχική μας υγεία και είναι αιτία πολλών δεινών για εμάς και τους άλλους γύρω μας. Ο θυμός είναι σύμπτωμα πολλών ψυχικών νοσημάτων, αλλά δεν αποτελεί από μόνος του ψυχικό νόσημα. Όλοι γνωρίζουμε την κλιμάκωση του θυμού : μια μικρή πρόκληση μπορεί να προκαλέσει την έκρηξη μας και να απαντήσουμε με λόγια και συμπεριφορές εκτός αναλογίας, με αποτέλεσμα να νιώθουμε ενοχή και ντροπή που η απάντηση μας στο ερέθισμα ήταν δυσανάλογη και σχεδόν παράλογη. Εύκολα ένας μικρός ερεθισμός μετατρέπεται σε αίσθηση ανυπομονησίας και καθώς η διαμάχη βρίσκεται σε εξέλιξη καταλήγει να γίνει έκρηξη σαν αυτή του ηφαιστείου, που αφήνει την λάβα να ξεχυθεί ανεξέλεγκτα και να κάψει ό,τι βρεθεί στο διάβα της. Αυτό το “ανεξέλεγκτο” είναι το βασικό χαρακτηριστικό του θυμωμένου ανθρώπου.

Ο θυμός παίρνει πολλές μορφές, άλλοτε επιθετικές, άλλοτε παθητικές. Το μικρό παιδί για να δείξει τον θυμό του στους μεγάλους θα χρονοτριβήσει για παράδειγμα. Θα προσπαθήσει να τον εκφράσει με άλλο τρόπο, που θα γίνει περισσότερο αποδεκτός αλλά συγχρόνως θα του ανακουφίσει την πίεση που νιώθει όταν πρέπει να κάνει κάτι που δεν θέλει. Άλλες πάλι φορές μας εκπλήσσουμε, όταν για παράδειγμα γινόμαστε έξαλλοι για επουσιώδη θέματα και στις σοβαρές διενέξεις μένουμε αμέτοχοι και απαθείς. Άλλες στιγμές πάλι αποσυρόμαστε και δεν σχετιζόμαστε καθόλου ή γινόμαστε χειριστικοί ή δουλεύουμε στα κρυφά  σκάβοντας τον λάκκο του άλλου που φταίει.

Πάντα βέβαια φταίει κάποιος άλλος και ως αποτέλεσμα νιώθουμε ένα θύμα του κόσμου. Το θύμα όμως πάντα βιώνει να απειλείται ο εαυτός του ή να προσβάλλεται βαθιά και όσο πιο συχνά οι καταστάσεις δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του τόσο περισσότερο θυμώνει και τόσο ισχυρότερα επιτίθεται με κατηγορίες, διακρίσεις, κακοποίηση, αδιαφορία, εγωισμό, απειλές, αυστηρές τιμωρίες … Ο θυμωμένος άνθρωπος είναι ένας τραυματισμένος άνθρωπος που αντιδρά βίαια στον εαυτό του αρχικά με συνέπεια να αυτοκαταστρέφεται, καθώς πίνει το δηλητήριο του θυμού του και χρήζει βοήθειας προκειμένου να αναπτύξει άλλες δεξιότητες υπεράσπισης του εαυτού του πέρα από τους καυγάδες και από θύμα να νιώσει κυρίαρχος της ζωής του και των θέλω του.

Είναι εφικτό να ελέγξουμε τον θυμό μας και πώς;

Το πρώτο ερώτημα είναι το “Γιατί;“

Γιατί να ελέγξω τον θυμό μου; Κάποιοι μπορεί να νομίζουν πως αν γίνουν ηπιότεροι και δεκτικότεροι θα χάσουν τον χώρο τους, την ισχύ τους, την δύναμη τους. Η αλήθεια δυστυχώς στην κοινωνία μας είναι πως όποιος φωνάζει θα εξυπηρετηθεί πρώτος, πως όποιος νευριάζει συχνά κερδίζει βραχυπρόθεσμα περισσότερα γιατί κανείς δεν έχει όρεξη να τα βάλει μαζί του ή να τον βάλει γενικώς στην θέση του. Μακροπρόθεσμα όμως κανείς θυμωμένος δεν αγαπιέται, ούτε η παρέα του είναι αρεστή και καταλήγει μόνος και ακόμα πιο δηλητηριασμένος από την πίκρα που καταπίνει. Ο φαύλος κύκλος διακόπτεται μόνο με έναν τρόπο.

Πώς;

Με ενσυνειδητότητα. Μεταξύ του ερεθίσματος και της απόκρισης μας σε αυτό υπάρχει πάντα χώρος. Μέσα σε αυτόν τον χώρο έχουμε την επιλογή να επιλέξουμε την απάντηση μας. Έχουμε την επιλογή να ζυγίσουμε τα υπέρ και τα κατά, να συγχωρήσουμε ή να κάνουμε αντίποινα, να ανταποκριθούμε στην πρόκληση ή να την αγνοήσουμε, να παλέψουμε ή να τραπούμε σε φυγή. Η επιλογή της πράξης μας προυποθέτει ωριμότητα, αυτοσυνειδησία, υψηλή αυτοπεποίθηση, υψηλή αυτοεκτίμηση και δυνατές δεξιότητες διάδρασης. Κοινώς να φοιτάς στο πανεπιστήμιο και όχι στο νηπιαγωγείο, όπου όλα τα παιδάκια τσακώνονται χωρίς ουσιαστικό λόγο και αιτία, καθώς οι δασκάλες τους  τρέχουν ασθμαίνοντας να τα χωρίσουν πριν τους βρει κανένα μεγαλύτερο κακό φωνάζοντας : ” Κωστάκη, δεν δέρνουμε τα παιδάκια. Εισαι θυμωμένος, σε νιώθω αλλά έλα κοντά μου να σου δείξω έναν άλλο τρόπο να εκφράζεσαι…”

Το όλο ζήτημα είναι να έχουμε τον έλεγχο, όχι να είμαστε εκτός ελέγχου. Πρέπει να γνωρίσουμε τον θυμό μας, να πάψουμε να τον φοβόμαστε και να αναρωτηθούμε : Γιατί τέτοιος θυμός; Σε ποιον απευθύνεται; Τι τον πυροδοτεί; Ακούμε προσεκτικά το μήνυμα του; Τι θέλει να μας πει; Ίσως αναγνωρίσουμε πως κάτω από τον θυμό υπάρχει συχνά ένας ωκεανός θλίψης. Μια βαθιά στεναχώρια ή ένας μαθημένος τρόπος συμπεριφοράς στο σπίτι από οργισμένους γονείς, μια ασυνείδητη επανάληψη του οικείου, ένας απών πατέρας, μια αδιάφορη μητέρα, γεγονότα της παιδικής μας ηλικίας που καταγράφηκαν και άφησαν το αποτύπωμα τους πυροδοτώντας εύκολα στο σήμερα μια βίαιη συμπεριφορά που μας βγάζει εκτός ελέγχου. Η αναγνώριση του “εξαναγκασμού” σχεδόν να συμπεριφερόμαστε βίαια και θυμωμένα, επειδή δεν μάθαμε άλλο τρόπο να εκφραζόμαστε είναι το πρώτο βήμα για την απελευθέρωση μας. Όταν κάτι αναγνωριστεί και επιθυμούμε να το θανατώσουμε δεν διαβλέπω πολλές ελπίδες επιβίωσης της πρότερης συμπεριφοράς. Με ενσυνειδητότητα επιλέγουμε να αλλάξουμε τον τρόπο μας και με υπομονή και αφοσίωση ο παλιός τρόπος πέφτει σε ύπνωση και ξυπνά ένας νέος ωριμότερος τρόπος έκφρασης.

ΟΛΟΙ ΘΥΜΩΝΟΥΜΕ, ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΕΞΑΙΡΕΙΤΑΙ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΕΚΦΡΑΖΟΥΜΕ ΟΛΟΙ ΤΟΝ ΘΥΜΟ ΜΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΤΡΟΠΟ.

Έκφραση, καταστολή, ηρεμία.

Είμαστε όλοι θυμωμένοι εκεί έξω, ο κόσμος είναι κυριολεκτικά έξαλλος και σε απόγνωση. Ίσως όλοι πρέπει να ξεκινήσουμε με την αναγνώριση του πόσο θυμωμένοι και κατ΄επέκταση πόσο ματαιωμένοι, φοβισμένοι και απελπισμένοι είμαστε. Είμαστε θλιμμένοι και σε απόγνωση, αλλά αυτό δεν δικαιολογεί σε καμία περίπτωση να συνεχίσουμε να εξαπολύουμε τον θυμό μας δεξιά και αριστερά και όποιον πάρει ο χάρος. Οφείλουμε όλοι μας να σταθούμε για λίγο…να σιωπήσουμε…να μας αφουγκραστούμε…να μας αγκαλιάσουμε με συμπόνοια για όλα αυτά που μας συνέβησαν και να πετάξουμε από πάνω μας το περιττό βάρος μας. Να επιλέξουμε να κουβαλήσουμε την βαλίτσα μας, το άχθος της ύπαρξης μας με έναν άλλο τρόπο, πιο πολιτισμένο και ευπρεπή. Να μάθουμε να γνωρίζουμε τι πραγματικά θέλουμε, να το επικοινωνούμε καθαρά και να το παίρνουμε χωρίς να πληγώνουμε τον άλλον. Με τρόπο κατηγορηματικό και ξεκάθαρο που υποδεικνύει σεβασμό στον εαυτό μας και στον άλλον. Αν δεν μπορούμε να πάρουμε αυτό που θέλουμε ας στρέψουμε την ενέργεια μας σε κάτι θετικότερο για να μην μηρυκάζουμε την πίκρα μας και την ενδυναμώνουμε με τις σκέψεις μας. Ας την στρέψουμε σε άλλα μονοπάτια και σε πιο εποικοδομητικές συμπεριφορές. Όμως ας μην καταπίνουμε τον θυμό μας γιατί είναι το ίδιο κακό με το να τον εξαπολύουμε δεξιά και αριστερά. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά, όπως συχνά ακούμε, πως ο θυμός πρέπει να εκφράζεται για να διατηρούμε την ψυχική μας υγεία. Ωραιότατη δικαιολογία για να πληγώνουμε αδιακρίτως τους άλλους, καθώς εμείς εγωκεντρικά ανακουφιζόμαστε από το ζόρι του. Η επαφή με τα συναισθήματα μας είναι ουσιαστική αλλά ο τρόπος έκφρασης τους μαθαίνεται από την παιδική ηλικία. Οφείλουμε καθώς μεγαλώνουμε περισσότερο συναισθηματικό έλεγχο, όχι αποφυγή εκδήλωσης συναισθημάτων. Στο πλαίσιο κάθε ανθρώπινης σχέσης οφείλουμε να λογαριάζουμε τον άλλο και να τον σεβόμαστε. Περιστασιακά, όλοι θα επιτρέψουμε στον εαυτό μας κάποιο ξέσπασμα χωρίς σοβαρές επιπτώσεις στη σχέση μας με τον άλλον. Όμως, όταν η επιθετικότητα είναι συστηματική στις διαπροσωπικές σχέσεις, οφείλουμε να αποχωρούμε μη δίνοντας συνέχεια σε κάτι που είναι αδιέξοδο.

Η επίλυση του θυμού είναι το ζητούμενο και αυτή η διαδικασία δεν είναι εύκολη. Πρέπει να ανακαλύψουμε τι τον κινητοποιεί, να δουλέψουμε πολύ συνειδητά πάνω σε αυτό και να εκπαιδευτούμε στην διαχείριση του και στην μετουσίωση της έκφρασης του.

Η μεγάλη διαπάλη.

Μεγάλωσα μέσα σε ένα σπίτι όπου ο θυμός εκφραζόταν με άνεση, χωρίς ποτέ να ξεφεύγει από τον έλεγχο και δεν με τρομάζει. Μου είναι γνώριμος, μπορώ να αντιληφθώ τον θυμωμένο άνθρωπο από χιλιόμετρα μακριά, όσο καλά και αν κρύβεται και να χειριστώ τις καταστάσεις κατά περίπτωση, γιατί καθώς μεγάλωνα μαζί του έμαθα να  είμαι σε επαφή αλλά συγχρόνως και να έχω την ικανότητα ελέγχου των δικών μου έντονων συναισθημάτων μου. Θεωρούσα όμως, παρόλα αυτά, την έντονη παρουσία και την δυναμική διάδραση με κάποιες προστριβές φυσιολογική τακτική στο σχετίζεσθαι. Καθώς μεγάλωνα όμως, κατάλαβα πως η αγάπη, ως ποιότητα με ωθούσε σε μια συμμετοχή στα δρώμενα με πάθος, όχι με πάθη, με έκσταση, όχι με ένταση, με ηρεμία και όχι με φωνές. Αυτά προκύπτουν πάντα από αδυναμία και ανικανότητα να ποιείς ικανά. Συμμετοχή στη ζωή σημαίνει το ακριβώς αντίθετο από το να κάνεις έντονη την παρουσία σου με φωνές και τσακωμούς. Ο θυμός μου δεν έπρεπε να καταπιεστεί ή να καλυφθεί, έπρεπε απλά να ανακατευθυνθεί ως δυναμική ενέργεια σε κάτι θετικότερο, σε εποικοδομητικότερες συμπεριφορές.

Το να δίνεις τον καλύτερο σου εαυτό μέσα σε κάθε διαδικασία, το να κρατάς τον νου σου σταθερά στο φως της αυτοκυριαρχίας και της υπομονής, την ώρα του τσακωμού, είναι μεγάλα όπλα στην φαρέτρα την ώρα την μάχης. Διότι περί μάχης πρόκειται: από την μία η ενεργειακή οντότητα του θυμού που σε ρουφά ολοκληρωτικά και σε κάνει μαριονέτα στις δαγκάνες της και από την άλλη πλευρά η ποιότητα της επίγνωσης και της αυτοκυριαρχίας.

Σας διαβεβαιώ υπάρχει φως στο τούνελ και μια ζωή ηρεμίας και αρμονίας, παρόλες τις νάρκες που ανατινάζονται γύρω μας καθημερινά. Μπορούμε όλοι να παραμείνουμε, ειδικά την σημερινή εποχή της πίεσης, ήρεμοι μέσα σε έναν κόσμο πανικού για να δημιουργήσουμε ορθότερες σχέσεις και πράξεις ευ ζην, κρατώντας την καρδιά μας ανοιχτή και τον νου μας σταθερά στο φως της σχέσης. Έχουμε απόλυτη δύναμη να αλλάξουμε κάθε τι που αναδημιουργείται από το παρελθόν, μόνο και μόνο επειδή αυτό είναι που γνωρίζουμε και αν και οδυνηρό, είναι τουλάχιστον οικείο. Η επίγνωση είναι η σωτηρία μας και η παρουσία μας στο τώρα το νέο όπλο της φαρέτρας.

Ενσυνειδητότητα, νοήμονα θέληση, έλεγχος των συναισθημάτων μας.

Απαιτείται ενσυνειδητότητα και κατάκτηση του εαυτού. Αυτοκυριαρχία. Επιθυμίες, συγκινήσεις, σκέψεις, ένστικτα οφείλουμε να τα ελέγχουμε με την σκέψη μας και να τα υπερβαίνουμε με την δράση μας προς το καλό μας και το καλό του άλλου. Θέλουμε μια βαθμιαία αυξανόμενη αντίληψη της πραγματικότητας μας και μια αναπτυσσόμενη ανταπόκριση σε μια θέληση νοήμονα που ελέγχει τις συμπεριφορές μας, μορφοποιεί, συνέχει και αναπτύσσει τον εαυτό μας σε μια μεγαλύτερη τελείωση. Δεν ζούμε στην εποχή των σπηλαίων και τα ανεξέλεγκτα και παρορμητικά δεν μας οδηγούν πουθενά. Είναι βέβαιο πως μπορούμε καλύτερα! Μόνο με διάκριση, σταθερή επιλογή που προκύπτει από ένα σαφές κίνητρο για την εξέλιξη μας προς μια ζωή αρμονικότερη χωρίς φόβο και θυμό και αποδοχή των άλλων θα μπορέσουμε να ελευθερωθούμε από τα δεσμά του θυμού και να ορίσουμε την εξέλιξη μας σαν διευθετημένη μεταβολή και διαρκή μεταλλαγή.

Όσο ήμασταν μικρά παιδιά ήμασταν φυσιολογικά εγωκεντρικοί και πιανόμασταν στα χέρια. Στο στάδιο της ομαδικής συνοχής οφείλει η αντίληψη της ευθύνης για την θέση μας μέσα στην ομάδα να αφυπνίζεται περισσότερο και να δίνουμε χώρο και στον άλλον καθώς ” Δεν παίζεις μόνο εσύ! Υπάρχουν και άλλοι” όπως πολύ πολύ ωραία επεσήμανε στο ομότιτλο βιβλίο του ο ψυχίατρος Νίκος Σιδέρης ( εκδόσεις Μεταίχμιο).  Είναι άλλο στάδιο ενηλικίωσης, όπου δεν λειτουργούμε ενστικτωδώς, ούτε κατακλυζόμαστε από συναισθήματα που μας χειραγωγούν, αλλά λειτουργούμε και πράττουμε με ενσυναίσθηση, αυθεντικότητα, αποδοχή και αγάπη με συγκεκριμένο σκοπό, με ξεκάθαρο σχέδιο το οποίο εκπονούμε με την βοήθεια της νοημοσύνης μας. Με την ικανότητα μας να σκεφτόμαστε, να εκλέγουμε, να επιλέγουμε και να διακρίνουμε γιατί θυμώνουμε, σε ποιον απευθύνεται ο θυμός μας, με ποιον τρόπο εκφράζεται, ποια στιγμή και με ποια ένταση και διάρκεια.

Άλλωστε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να τίθενται συνεχώς από τους εαυτούς μας, γιατί πρέπει να γίνει προφανές πως υπάρχει σκοπός και κατεύθυνση στην ζωή μας και πως ευθυνόμαστε για την φροντίδα του σώματος μας, για τον έλεγχο της συγκινησιακής μας φύσης και την ανάπτυξη του νοητικού μας σώματος. Προκειμένου να δημιουργούμε ορθότερες σχέσεις μεταξύ μας και να συγκατοικούμε εν ειρήνη.

Αλλά όπως είπε και ο Αριστοτέλης :

“Ο καθένας μπορεί να θυμώσει- αυτό είναι έυκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άνθρωπο, στο σωστό βαθμό, για το σωστό λόγο, στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με τον σωστό τρόπο- αυτό δεν είναι  εύκολο… ”